Παλαιολιθική Διατροφή "Μόδα ή Μοντέλο διατροφής"

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σαφής άνθηση από πρωτεϊνικές δίαιτες, οι οποίες  με διάφορες παραλλαγές  προωθούν την μικρή έως δραματική  αύξηση κατανάλωσης πρωτεΐνης, σε συνδυασμό με μειωμένα ποσοστά κατανάλωσης υδατανθράκων. Η γενικότερη λογική είναι ότι αυξάνοντας την κατανάλωση πρωτεΐνης, αφενός μεν αυξάνεται η ταχύτερη απώλεια κιλών, ενώ επιπλέον ο οργανισμός ανεβαίνει σε επίπεδα υγείας καταπολεμώντας ασθένειες όπως διαβήτης και καρδιαγγειακά.

Μερικές τέτοιες δίαιτες αποτελούν η δίαιτα Atkins, η δίαιτα ζώνης, η δίαιτα Ντουκάν που λίγος πολύ μεταβάλλεται το ποσοστό πρόσληψης πρωτεΐνης σε συνδυασμό με το χρόνο.   Ωστόσο η παλαιολιθική διατροφή (paleo diet) φαίνεται πως αποτελεί περισσότερο μια ολιστική διατροφική προσέγγιση που βασίζεται σε ιστορικά ή καλύτερα προϊστορικά στοιχεία που στηρίζουν την εφαρμογή της. Συγκεκριμένα ο άνθρωπος που ανέπτυξε το μοντέλο της παλαιολιθικής διατροφής ήταν ο γαστρεντερολόγος Walter Voegtlin , ωστόσο αυτός που την έκανε δημοφιλή ήταν το 2002 ο Loren Cordain  με το βιβλίο ‘Paleo Diet’ και το 2005 με το βιβλίο ‘the Paleo Diet for Athletes’.O Loren Cordain ειδικός επιστήμονας για θέματα διατροφής και φυσιολογίας της άσκησης, υποστηρίζει μια διατροφή όπου ο οργανισμός αντλεί 56%-65% της ενεργείας από ζωικές τροφές και 36%-45% από φυτικές τροφές. Πιο συγκεκριμένα προωθεί μια αυξημένης πρόσληψης πρωτεϊνική διατροφή όπου το 19%-35% της ενέργειας προέρχεται από πρωτεΐνες, το 22%-40% από υδατάνθρακες και το 28%-58% από λίπη. Επιπλέον υποστηρίζει ότι η διατροφή αυτή πρέπει να συνδυάζεται με αυξημένη δραστηριότητα της τάξης περίπου 900 cal/day  για έναν άνθρωπο 68 kg, ώστε να πλησιάζει σε ένα ποσοστό τη καθημερινότητα του ‘παλαιολιθικού ανθρώπου’ αναφορικά με τη ποιότητα-ποσότητα της καταναλισκόμενης τροφής, αλλά και της δαπανώμενης ενέργειας. Σε αυτό το τελευταίο έγκειται όλη η λογική του παλαιολιθικού προτύπου, όπου ο πρωτόγονος άνθρωπος θηρευτής και τροφοσυλλέκτης, πριν 2,5 εκατομμύρια χρόνια τρεφόταν αποκλειστικά με κρέας που προερχόταν από το κυνήγι, καρπούς, φρούτα και διάφορα μούρα. Επιπλέον για να μπορέσει να θηρεύσει διένυε αρκετά χιλιόμετρα, με αποτέλεσμα να απαιτείται ένας συνδυασμός από τεράστιες ενεργειακές ανάγκες και νοητικές ικανότητες  ώστε να επιτύχει την επιβίωση του . Οι υποστηρικτές της εν λόγω θεωρίας συμπληρώνουν πως αυτό το πρότυπο διατηρήθηκε για εκατομμύρια χρόνια και αναλογικά πολλά περισσότερα  από όσα διαρκεί η συστηματική καλλιέργεια δημητριακών και αμυλούχων τροφίμων, τα οποία έχουν αντικαταστήσει ένα μεγάλο μέρος της πρωτεϊνικής διατροφής του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτή η μεγάλη θερμιδική εισροή καλλιεργούμενων τροφίμων που δεν προϋπήρχαν για πολλές χιλιάδες χρόνια, θεωρείται ότι έχει επηρεάσει δυσμενώς τον ανθρώπινο μεταβολισμό δεδομένου ότι δεν είχε το κατάλληλο χρονικό περιθώριο οργανικών και μεταβολικών προσαρμογών ώστε να ανταπεξέλθει(3,4). Αποτέλεσμα ήταν η αύξηση μεταβολικών αποσταθεροποιήσεων, παχυσαρκίας, δυσανεξιών, διαβήτη, καρδιαγγειακών και άλλων προβλημάτων υγείας(4). Ακόμα ένα από τα βασικά επιχειρήματα αναφέρει ότι οι προαγροτικές κοινωνίες των παλαιολιθικών ανθρώπων δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα υγείας του σύγχρονου τρόπου ζωής, όπως τον διαβήτη και τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Τέλος πρέπει να αναφερθεί πως υπάρχουν θετικές ενδείξεις για  δυο σημαντικές ομάδες νοσημάτων α) το διαβήτη τύπου 2 β) αυτοάνοσα νοσήματα ( Ankylosing spondylitis, IBS syndrome) που αναγνωρίζεται το όφελος της αναλογικής πρωτεϊνικής αύξησης. Ωστόσο η βιβλιογραφία δεν αφορά ειδικά την παλαιολιθική διατροφή, αλλά γενικότερα δίαιτες υψηλής κατανάλωσης πρωτεΐνης σε συνδυασμό με χαμηλό άμυλο και υδατάνθρακα(7, 8).

Στην αντίπερα όχθη υπάρχει μια μεγάλη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας που εκφράζει επιφυλάξεις αλλά και σοβαρό αντίλογο ως προς την ασφάλεια του συγκεκριμένου τύπου διατροφής. Αρχικά εκφράζεται σκεπτικισμός ως προς την αξιοπιστία των μελετών, δεδομένου ότι είναι λίγες στον αριθμό και με μικρούς πληθυσμούς. Επίσης ένα σημαντικό επιχείρημα αποτελεί ότι  οι μελέτες διαρκούν για μικρά χρονικά διαστήματα με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα για μακροχρόνια χρήση μιας τέτοιας διατροφής. Επίσης τα στοιχεία σχετικά  με την υψηλή κατανάλωση κρέατος είναι αρκετά επιβαρυντικά, συγκεκριμένα το UK department of Health συνιστά τη μη υπέρβαση των 70 g κόκκινου κρέατος/ημέρα λόγω της αύξησης της πιθανότητας καρκίνου του παχέος εντέρου. Επιπλέον η απόκλιση σημαντικών πηγών ασβεστίου, φαίνεται ότι αποτελεί  έναν ακόμα δυσμενή παράγοντα της παλαιολιθικής διατροφής. Ενώ οι  αποκλεισμός-περιορισμός των δημητριακών (ιδιαίτερα ολικής αλέσεως)  μπορεί να αποτελέσει εν δυνάμει ένα σημαντικό ρίσκο  για την υγεία βάση  αποτελεσμάτων αρκετών  μελετών(5). Μια σημαντική μελέτη που διερεύνησε την θνητότητα σε μετεμφραγματίες ασθενείς που ακολούθησαν μια διατροφή χαμηλή σε υδατάνθρακα αλλά πλούσια σε πρωτεΐνη και λίπος ζωικής προέλευσης, κατέδειξε αύξηση στη καρδιαγγειακή θνητότητα(6). Μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνεται από άτομα που γνωρίζουν ότι έχουν σε κάποιο βαθμό νεφρική δυσλειτουργία, δεδομένου ότι ο αυξημένος μεταβολισμός των πρωτεϊνών επιβαρύνει τους νεφρούς με πρόσθετο έργο.

Σχετικά με την υπόθεση ότι από τον παλαιολιθικό άνθρωπο απουσίαζαν  ασθένειες όπως διαβήτης τύπου 2, καρκίνος, καρδιαγγειακά που είναι συνυφασμένες με τη  σύγχρονη διατροφή, είναι αρκετά αυθαίρετο να την υιοθετήσουμε δεδομένου ότι ο μέσος χρόνος ζωής του ανθρώπου των σπηλαίων ήταν 20-30 έτη, χρόνος ελάχιστος για την ανάπτυξη ασθενειών που είναι ταυτισμένες με το γήρας. Επίσης υπεισέρχονται δεκάδες άλλοι ανεξάρτητοι παράγοντες όπως ο περιβαλλοντικός, ώστε να είναι επιστημονικά ριψοκίνδυνο να εκφέρουμε τεκμηριωμένη άποψη. 

Σε μια συνολική προσέγγιση θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρχικά για κάποιον άνθρωπο που θέλει να χάσει γρήγορα κιλά το πρόγραμμα της παλαιολιθικής διατροφής εκ πρώτης όψεως μπορεί να αποτελέσει μια δελεαστική λύση. Είναι αλήθεια ότι η απότομη αλλαγή της διατροφής μειώνοντας το ποσοστό εισερχόμενου υδατάνθρακα ,είναι μια μέθοδος που λειτουργεί στο πρώτο στάδιο. Μειώνοντας τον υδατάνθρακα, πολύ γρήγορα ο οργανισμός καταναλώνει το αποθηκευμένο του γλυκογόνο, με αποτέλεσμα την αρχική απότομη μείωση βάρους λόγω της απώλειας νερού που έχει απορροφημένό το γλυκογόνο. Ωστόσο με την πάροδο του χρόνου συμβαίνουν δύο βασικά φαινόμενα: α) ο οργανισμός όταν ξαναφορτιστεί με υδατάνθρακα, παράγει ταχύτατα γλυκογόνο οπότε γίνεται συγκράτηση νερού με επακόλουθο την αύξηση βάρους. β) Ο οργανισμός ‘διαβάζοντας’ τη χρόνια έλλειψη υδατάνθρακα δηλαδή έλλειψη ενέργειας  και για να είναι ικανός να καλύπτει τις καθημερινές του ανάγκες, προσαρμόζεται με αποτέλεσμα οι ελάχιστες ποσότητες υδατάνθρακα να αποθηκεύονται  με μορφή λίπους, το οποίο είναι η επόμενη ενεργειακή δεξαμενή μετά τον υδατάνθρακα.

Επιπλέον δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πρωτεϊνικές πηγές μάλλον δεν επαρκούν σε ένα πλανήτη που προσεγγίζει τα 7 δισεκατομμύρια πληθυσμό. Είναι κατανοητό πως έστω και μια παγκόσμια αύξηση της τάξης του 10% στην κατανάλωση πρωτεΐνης, μπορεί να επιφέρει τεράστιο οικονομικό και οικολογικό κόστος,  αν σκεφτούμε επιπλέον ότι πάνω από τον μισό πληθυσμό της Γής δεν έχει ελεύθερη πρόσβαση σε πρωτεϊνικές πηγές θα ήταν παράλογο να προχωρήσουμε σε αύξηση της κατανάλωσης πρωτεΐνης στο υπόλοιπο ανεπτυγμένο κομμάτι του δυτικού πολιτισμού.  .

Ακόμα και σε καθαρά οικολογικό-θρησκευτικό επίπεδο, για μια σημαντική μερίδα ανθρώπων η ατελείωτη εκτροφή και σφαγή ζώων δεν αποτελεί μια ανθρωπιστικά και πολιτιστικά αποδεκτή πρακτική τον εικοστό πρώτο αιώνα.

Είναι επίσης σημαντικό να καταλάβουμε ότι η ποιότητα και υγιεινή της ζωικής πρωτεΐνης στις μέρες μας δεν έχει καμία σχέση με αυτή πριν 2,5 εκατομμύρια χρόνια, όπου τα ζώα κινούνταν ελεύθερα σε αχανής εκτάσεις, τρέφονταν με μη μολυσμένες τροφές της υπαίθρου, ενώ σήμερα σε αντιδιαστολή τα ζώα επιβιώνουν σε λίγα τετραγωνικά, με κακές συνθήκες υγιεινής και εκτροφή με επιμολυσμένες τροφές (πχ σκάνδαλο τρελών αγελάδων) .

Καταλήγοντας θα λέγαμε ότι η παλαιολιθική διατροφή ακόμα και αν αποτελούσε πραγματικά ένα μοντέλο διατροφής του ανθρώπου των σπηλαίων, με βάση τις ιδιαιτερότητες και συνθήκες της εποχής μας, μάλλον είναι ουτοπικό να υποστηρίζουμε ότι σήμερα μπορεί να ακολουθηθεί. Το ανθρώπινο είδος έχει αποδείξει στη πορεία των χρόνων, ότι το πιο δυνατό εξελεγκτικό χαρτί που διαθέτει είναι  η ταχύτατη προσαρμοστικότητα, κάτι που προφανώς εμπεριέχει και τις διατροφικές συνήθειες που μεταβάλλονται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες των εποχών. Σε κάθε περίπτωση η εισαγωγή σε οποιοδήποτε διατροφικό πρόγραμμα ή κλινική διατροφή που εμπεριέχει αυξημένη λήψη πρωτεϊνών ταυτόχρονα με υδατανθρακική μείωση,  πρέπει να γίνεται υπό ιατρική παρακολούθηση και για μικρά χρονικά διαστήματα.

1.http://www.chem.uoa.gr/courses/Undergraduate/Diatrofi_demopoulos/28.pdf

2. Fitzgerald M (2014). Diet Cults: The Surprising Fallacy at the Core of Nutrition Fads and a Guide to Healthy Eating for the Rest of US. Pegasus Books. p. 38. ISBN 978-1-60598-595-4.

3.  Konner M.; Eaton, S. Boyd (2010). "Paleolithic Nutrition: Twenty-Five Years Later". Nutrition in Clinical Practice 25 (6): 594–602. Pp. 594–95.

4.  Ramsden, C.; Faurot, K.; Carrera-Bastos, P.; Cordain, L.; De Lorgeril, M.; Sperling, L. (2009). "Dietary Fat Quality and Coronary Heart Disease Prevention: A Unified Theory Based on Evolutionary, Historical, Global, and Modern Perspectives". Current Treatment Options in Cardiovascular Medicine 11 (4): 289–301. doi:10.1007/s11936-009-0030-8. PMID 19627662.

  5.Majken K Jensen, Pauline Koh-Banerjee, Frank B Hu, Mary Franz,Laura Sampson, Morten Grønbæk, and Eric B Rimm. Intakes of whole grains, bran, and germ and the risk of coronary heart disease in men1,2,3 

6. Shanshan Li, MD, Msc, ScD; Alan Flint, MD, DrPH; Jennifer K. Pai, ScD;John P. Forman, MD, Msc; Frank B. Hu, MD, PhD; Walter C. Willett, MD, DrPH;Kathryn M. Rexrode, MD, MPH; Kenneth J. Mukamal, MD, MPH; Eric B. Rimm, ScD. Low Carbohydrate Diet From Plant or Animal Sources and Mortality Among Myocardial Infarction Survivors

7. Mary C. Gannon123 and Frank Q. Nuttall13, Effect of a High-Protein, Low-Carbohydrate Diet on Blood Glucose Control in People With Type 2 Diabetes

8. Dr. A. Ebringer, C. Wilson, The Use of a Low Starch Diet in the Treatment of Patients Suffering from Ankylosing Spondylitis