Μια νέα ηθική σύμβαση για την τροφή ζωικής προέλευσης

Έχουν περάσει 24 χρόνια από τότε που έκπληκτοι  βλέπαμε στις τηλεοράσεις μας  ευγενή φυτοφάγα ζώα να  μετατρέπονται σε λαίμαργα και  φρικτά σαρκοφάγα.  Βοοειδή που τρέφονταν με  χόρτο ξαφνικά έγιναν κανίβαλοι και το αποτέλεσμα ήταν η ασθένεια των τρελών αγελάδων, η οποία παραμένει το χειρότερο σκάνδαλο τροφίμων στην ιστορία της Βρετανίας. 

Έχουν περάσει 24 χρόνια από τότε που η ασθένεια των τρελών αγελάδων αποδείχθηκε ότι σκοτώνει ανθρώπους και εφτά χρόνια μετά από το σκάνδαλο με το κρέας αλόγων, αλλά η βιομηχανία τροφίμων φαίνεται να είναι ακόμα εκτός ελέγχου. Η παραγωγή κρέατος και παρασκευασμάτων αυτού  είναι ένας πολύ προσοδοφόρος τομέας επιχειρηματικής δραστηριότητας, μολονότι μιλάμε για το οξύμωρο της βιομηχανικής εκμετάλλευσης ζώντων οργανισμών και  θηλαστικών. Στην συντριπτική πλειοψηφία των μεγάλων μονάδων οι συνθήκες διαβίωσης των ζώων είναι τραγικές, καθώς τα βοοειδή εξ απαλών ονύχων κακομεταχειρίζονται, επιβιώνοντας σε ένα περιβάλλον αδρομερώς σε πλήρη δυσαρμονία  με το φυσικό τους. 

Την απάντηση καθώς φαίνεται δεν μπορεί να την δώσουν ούτε οι διάφοροι οργανισμοί, ούτε οι κυβερνήσεις και η πολυδιαφημισμένη αυτορρύθμιση της παγκόσμιας αγοράς. Σε αυτή την περίπτωση η απάντηση επιβάλλεται να έρθει ατομικά από τον ίδιο τον καταναλωτή εδραιώνοντας την έννοια της προσωπικής ευθύνης. Πρέπει ‘όσο το δυνατόν συντομότερα να απαντήσουμε στο ερώτημα τι θέλουμε να υπάρχει πίσω  από το κομμάτι κρέας που καταναλώνουμε. Είναι το απαραίτητο διαθρεπτικό μας όχημα για επιβίωση και υγεία που μοιραία πρέπει με σύνεση και ευγνωμοσύνη να καταναλώνουμε; Ή αποτελεί την ευτελή μας επιβολή και σπισισμό ενάντια στα άλλα είδη του πλανήτη; Είναι μια μοιραία διατροφική μας συνθήκη που όμως οφείλουμε να σεβόμαστε με πλήρη συναίσθηση του όρου  «οἰκονομία» ( «οίκος» + «νέμομαι» ), που σημαίνει διαχείριση της οικίας; Ή αποτελεί ένα επιπλέον λιθαράκι  στην ηθική μας  εκπαραθύρωση και καταστροφή του πλανήτη; Στην άγρια φύση το θήραμα δεν θανατώνεται από τους θηρευτές  ούτε για απόλαυση, ούτε για ψυχαγωγία αλλά υπάρχει ο σοβαρός λόγος της επιβίωσης.

 Το θήραμα ως μέρος της αλυσίδας διατροφής χρησιμοποιείται από τον κύριο θηρευτή, την αγέλη αλλά και τα όρνεα για την επιβίωση τους,  για αυτό τον λόγο από ολόκληρο κοπάδι επιλέγεται κατά κανόνα μόνο ένα διατηρώντας έτσι μια μελλοντική πρόνοια για υγιή διατήρηση της τροφικής αλυσίδας. Ό άνθρωπος είναι δεδομένο πώς  σε αυτή την πολύπλοκη αλυσίδα κατέχει την θέση του παμφάγου, μια θέση η οποία προσέφερε άπειρες επιλογές επιβίωσης και εξέλιξης  μέσα στα εκατομμύρια χρόνια, πάντα προσαρμοζόμενη στο εκάστοτε περιβάλλον διαβίωσης. 

Μια νομαδική φυλή στις στέπες είναι δεδομένο ότι θα τρέφεται από τα εκτρεφόμενα ζώα. Μια κοινότητα της Πολυνησίας που έχει πρόσβαση στη θάλασσα θα καλλιεργεί μεθόδους αλιείας. Οι ελάχιστοι ιθαγενείς στα βάθη της ζούγκλας του Αμαζονίου, έχουν την δυνατότητα διατροφής με πολλά φρούτα, φυτά αλλά και άγρια ζώα όπως φίδια και κροκόδειλοι. Το βασικό πρόβλημα του πλανήτη έγκειται στην ανεξέλεγκτη καταναλωτική μανία και εκβιομηχάνιση του δυτικού κόσμου. Ενός κόσμου σε πλήρη διάσταση και δυσαρμονία με τα μεγαλειώδη τεχνολογικά και πολιτισμικά επιτεύγματα που έχει πετύχει. Χρειάζεται μια νέα τροφική σύμβαση που θα προκύψει έπειτα από βαθιά ενδοσκόπηση και κριτική των πεπραγμένων. Βασικά συστατικά και ζητούμενα της νέας σύμβασης πρέπει να είναι η καλή υγεία, η βιωσιμότητα αλλά και ηθική στάση έναντι του πλανήτη και των υπόλοιπων ειδών που συγκατοικούν μαζί μας.                 

ο Ντάριο Τσεκίνι (Dario Cecchini) γνωστός και ως ο χασάπης της Τοσκάνης, φημίζεται για τις πολλές γνώσεις του  στο κρέας, αλλά και για την δεξιοτεχνία στο μαγείρεμά αυτού. Ωστόσο μια  σημαντική πληροφορία είναι πιο  αξιοπρόσεκτη. Ο Ντάριο αναφέρει ότι  όταν ήταν παιδί, το να υπάρχει μια αγελάδα σε ένα σπίτι του χωριού ήταν μεγάλη υπόθεση. Αυτό διότι χάρη στο ζώο αυτό, είχαν γάλα και μεγάλωναν τα παιδιά, οπότε έπρεπε να του φέρονται σαν να είναι μέλος της οικογένειας. Επίσης υποστηρίζει ότι όταν ερχόταν η ώρα να θανατώσουν το ζώο, αυτό έπρεπε να γίνεται με σεβασμό και ευγνωμοσύνη, ενώ το κρέας έπρεπε να αξιοποιηθεί σωστά και να μην πεταχτεί τίποτα. Ο Ντάριο στα νεανικά του χρόνια ξεκίνησε να σπουδάζει κτηνιατρική, ωστόσο ο απρόσμενος θάνατος του πατέρα του, που δούλευε το οικογενειακό κρεοπωλείο, τον ανάγκασε να επιστρέψει πρόωρα  και να αναλάβει την επιχείρηση. Τα πρώτα χρόνια αντιμετώπισε ένα σοβαρό ηθικό δίλλημα, καθώς διαρκώς αναρωτιόταν πώς από σωτήρας των ζώων κατέληξε ο άνθρωπος που τα θανατώνει. Στην πορεία κατάφερε να απαντήσει το εσωτερικό του ερώτημα με μια τίμια και καθαρή απάντηση. Αρχικά προσανατολίστηκε σε εκτρεφόμενες αγελάδες που ζούσαν μια καλή ζωή σε οικογενειακές φάρμες με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Έπειτα, κατά την αξιοποίηση του κρέατος αυτών, φρόντιζε να τιμά την θανάτωση των ζώων με τρόπο έτσι ώστε να εκμεταλλεύεται όλα τα μέρη. Για να το πετύχει αυτό και εφόσον οι πελάτες είχαν την τάση να αγοράζουν μόνο μπριζόλες, δημιούργησε ένα εστιατόριο το οποίο χρησιμοποιούσε όλα τα περισσευούμενα μέρη κρέατος εκτός από τις τετριμμένες εμπορικές επιλογές. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε εκτός από μια γευστική γαστρονομική πρόταση, να θέσει μια πιο βιώσιμη και ηθική στάση αναφορικά με την   παραγωγή ζώων προς τροφή. 

 Συμπεριφορά σαν του Ντάριο όμως αποτελεί μια εξαίρεση και το ακόμα πιο τραγικό είναι ότι δυστυχώς ο σύγχρονος κόσμος αντιμετωπίζει  το τεράστιο δίλημμα των «άδειων στομαχιών σε έναν κόσμο αφθονίας», λόγω της φτώχειας και της διανομής τροφίμων και όχι της ελλείψεως. Κατά την άποψη μου υπάρχει μια άμεση λύση που μπορεί ο καθένας μας να εφαρμόσει ώστε να εξαλείψει την ιδέα της μη ηθικής στάσης.   

Καθώς πέρναγαν τα χρόνια συνειδητοποιούσα   ένα στοιχείο ενοχής για την κατανάλωση ζώων γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω. Αποφάσισα λοιπόν ότι θα έτρωγα μόνο κρέας από ηθικούς παραγωγούς. Τα βιολογικά ή οικογενειακά αγροκτήματα διασφαλίζουν ότι τα ζώα έχουν αρκετό χώρο για να περιφέρονται ελεύθερα, να έχουν μια πλούσια διατροφή σε χόρτο και να μεταφέρονται μετά από χρόνια καλής διαβίωσης σε μικρά τοπικά σφαγεία για σφαγή. Με αυτό τον τρόπο στηρίζουμε αυτούς τους λίγους ρομαντικούς καλλιεργητές, προωθώντας την τάση προς  την αειφόρα και βιώσιμη χρησιμοποίηση της φύσης και των  πόρων της. Ταυτόχρονα τα οφέλη για την υγεία μας θα είναι εξαιρετικά, δεδομένου ότι τα ζώα δεν θα βρίσκονται σε μονάδες πάχυνσης και θα καταναλώνουμε κρέας απαλλαγμένο από  ουσίες και ενοχές. Τέλος, επειδή το κόστος αγοράς  είναι σαφώς αυξημένο, θα εξορθολογηστεί η κατανάλωση ζωικών προϊόντων, διατηρώντας ένα ορθό διατροφικό πρότυπο με συχνότητα κατανάλωσης  κρέατος μόνο λίγες φορές τον μήνα. Χρησιμοποιώντας λοιπόν ως μια εσωτερική ηθική σύμβαση την αγορά κρέατος από τέτοιου τύπου μικρές οικογενειακές φάρμες, μπορούμε να προχωρήσουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια προς τον διατροφικό μας εκπολιτισμό. 

Απόσπασμα από το προς έκδοση βιβλίο 'H Διατροφή της Λογικής'

Η νευροεπιστήμη των ψευδών ειδήσεων

Οι "ψεύτικες ειδήσεις" είναι ένας σχετικά νέος όρος, αλλά θεωρείται πλέον  ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημοκρατία και την ελεύθερη συζήτηση. Πώς όμως λειτουργεί; Η νευροεπιστήμη μπορεί να προσφέρει μια  εικόνα. Το πρώτο μέλημα  των ψεύτικων ειδήσεων είναι να προσελκύσουν την προσοχή μας και για το λόγο αυτό η καινοτομία είναι καθοριστικής σημασίας. Οι ερευνητές Γκόρντον Πενικούκ (Gordon Pennycook) και Ντεϊβιντ Ράντ (David Rand) έχουν προτείνει ότι ένας λόγος που  οι παραγωγές ψευτοειδήσεων είναι τόσο διάσημες  είναι ότι τείνουν να είναι εξωφρενικές. Σε έναν κόσμο γεμάτο εκπλήξεις, οι άνθρωποι έχουν αναπτύξει μια εξαιρετική ικανότητα να εντοπίζουν γρήγορα και να προσανατολίζονται προς  απροσδόκητες πληροφορίες ή γεγονότα. Η καινοτομία είναι  κεντρική ιδέα που αποτελεί  βάση της συμπεριφοράς και παίζει ρόλο σε όλα σχεδόν τα στάδια  νευρικής επεξεργασίας. 

Η αισθητηριακή νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι μόνο απροσδόκητες πληροφορίες μπορούν να φιλτραριστούν σε υψηλότερα στάδια επεξεργασίας. Επομένως, ο αισθητήριος φλοιός μπορεί να έχει εξελιχθεί για να προσαρμοστεί, να προβλέψει και να μειώσει τις αναμενόμενες κανονικοποιήσεις των εμπειριών μας, εστιάζοντας σε γεγονότα που είναι απρόβλεπτα ή εκπληκτικά. Οι νευρικές αντιδράσεις μειώνονται σταδιακά κάθε φορά που εκτιθέμεθα στις ίδιες πληροφορίες, καθώς ο εγκέφαλος μαθαίνει ότι αυτό το ερέθισμα δεν έχει καμία ανταμοιβή που να συνδέεται με αυτό. Η ίδια η καινοτομία σχετίζεται με τα κίνητρα. Η ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που σχετίζεται με την  ανταμοιβή, αυξάνεται όταν αντιμετωπίζουμε νεωτερισμό. Όταν βλέπουμε κάτι νέο, αναγνωρίζουμε τις δυνατότητές του να μας ανταμείψει με κάποιο τρόπο. Μελέτες έχουν δείξει ότι η ικανότητα του ιππόκαμπου να δημιουργεί νέες συναπτικές συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων (μια διαδικασία γνωστή ως πλαστικότητα) αυξάνεται από την επίδραση της καινοτομίας. Με την αύξηση της πλαστικότητας του εγκεφάλου, αυξάνεται επίσης η δυνατότητα μάθησης νέων εννοιών. Ενώ ο ιππόκαμπος συγκρίνει τα ερεθίσματα με τις υπάρχουσες μνήμες, η αμυγδαλή ανταποκρίνεται στα συναισθηματικά ερεθίσματα και ενισχύει τις συσχετιζόμενες μακροχρόνιες μνήμες. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου, ένα κάπως περιορισμένο χρονικό διάστημα για την ενσωμάτωση όλων των καθημερινών μας πληροφοριών. Για το λόγο αυτό, ο εγκέφαλος είναι προσαρμοσμένος να δίνει προτεραιότητα σε ορισμένους τύπους πληροφοριών. Πληροφορίες υψηλού δυναμικού προκλητών συναισθημάτων είναι μια ισχυρότερη ευκαιρία να παραμείνουν στο μυαλό μας και να ενσωματωθούν σε μακροπρόθεσμες τράπεζες μνήμης. Η γοητεία των πλαστών ειδήσεων ενισχύεται επομένως από τη σχέση της με τη δημιουργία μνήμης. 

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο σαϊκολότζικαλ Σαϊενς (Psychological Science) κατέδειξε ότι η έκθεση στην προπαγάνδα είναι ικανή να προκαλέσει ψευδείς αναμνήσεις. Σε ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα ψευδούς μνήμης μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες συγκέντρωσαν εγγεγραμμένους ψηφοφόρους στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας την εβδομάδα πριν από το δημοψήφισμα του 2018 για την άμβλωση . Οι μισοί από τους συμμετέχοντες ανέφεραν μια ψεύτικη μνήμη για τουλάχιστον ένα κατασκευασμένο γεγονός, με περισσότερους από το ένα τρίτο των συμμετεχόντων να αναφέρουν μια συγκεκριμένη μνήμη "μαρτύρία". Η εις βάθος ανάλυση αποκάλυψε ότι οι ψηφοφόροι ήταν πιο επιρρεπείς στο να σχηματίζουν ψευδείς αναμνήσεις για ψεύτικες ειδήσεις που ευθυγραμμίζονταν στενά με τις πεποιθήσεις τους, ειδικά αν είχαν χαμηλή γνωστική ικανότητα. Η ικανότητα των ψεύτικων ειδήσεων να προσελκύσουν την προσοχή μας και στη συνέχεια να παρεισφρέουν στα κυκλώματα μάθησης και μνήμης,  σε μεγάλο βαθμό εξηγεί την επιτυχίας τους. Αλλά το ισχυρότερο σημείο επιβολής είναι η ικανότητά  να προσελκύει τα συναισθήματά μας. Μελέτες στο διαδίκτυο  δείχνουν ότι ένα ψευδές κείμενο εξαπλώνεται περισσότερο όταν περιέχει ένα υψηλό βαθμό «ηθικής συγκίνησης. Οι αποφάσεις συχνά καθοδηγούνται από συναισθήματα μια βαθιά στάση που μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Κατά τη διαδικασία της κρίσης, οι άνθρωποι συμβουλεύονται ή αναφέρονται σε έναν συναισθηματικό κατάλογο που φέρει όλες τις θετικές και αρνητικές ετικέτες συνειδητά ή ασυνείδητα που συνδέονται με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Αν για παράδειγμα βαθιά μέσα μας, ανεξαρτήτως του τι λέει η επιστήμη, είμαστε κατασταλαγμένοι στο ότι όλες οι μορφές ζωικής πρωτεΐνης αποτελούν μια ανθυγιεινή διατροφική συνήθεια, είναι πολύ εύκολο να αντιμετωπίσουμε φιλικά ένα άρθρο που υποστηρίζει ότι συστηματικά μας δηλητηριάζουν μέσω του κρέατος. Αυτό θα γίνει ακόμα και αν αναφέρονται τραγικά ανακριβείς πληροφορίες και εξόφθαλμες αλλοιώσεις.   Σε αυτή την περίπτωση οι περισσότεροι δεν θα μπουν καν στην διαδικασία εποικοδομητικής κριτικής αποδεχόμενοι κάθε λέξη που ταιριάζει στο δογματικό τους υπόβαθρο.       

Οι άνθρωποι βασιζόμαστε στην ικανότητά μας να τοποθετούμε πληροφορίες σε  συναισθηματικό πλαίσιο αναφοράς που συνδυάζει τα γεγονότα με τα συναισθήματα. Τα θετικά ή αρνητικά συναισθήματά μας για τους ανθρώπους, τα δεδομένα και τις ιδέες, προκύπτουν πολύ πιο γρήγορα από τις συνειδητές σκέψεις μας. Αυτή η επεξεργασία λειτουργεί με ιλιγγιώδεις ταχύτητες  σε συναισθηματικό περιεχόμενο, τόσο σύντομες όσο το 1 / 250ο του δευτερολέπτου, "ένα διάστημα τόσο μικρό που δεν υπάρχει αναγνώριση ή ανάκληση του ερεθίσματος".   Η απλή έκθεση σε έναν ψεύτικο τίτλο ειδήσεων, μπορεί να αυξήσει αργότερα την πίστη σε αυτόν τον τίτλο - οπότε με την πάροδο του χρόνου και μέσα από συνεχή τροφοδοσία κοινωνικών μέσων με φορτισμένο συναισθηματικά  περιεχόμενο, έχει τη δύναμη να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και παίρνουμε αποφάσεις.

Η καινοτομία και η συναισθηματική δύναμη των ψεύτικων ειδήσεων είναι απίστευτη.  Ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν αυτές οι ιδιότητες με το πλαίσιο των αναμνήσεών μας ξεπερνά τις αναλυτικές ικανότητες των εγκεφάλων μας. Αν και είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς μια δημοκρατική δομή χωρίς διαφωνία, καμία  διευθέτηση δεν μπορεί να λειτουργήσει εάν όλα βασίζονται σε παραπληροφόρηση. Ελλείψει έγκυρου ερείσματος προς την πραγματικότητα, είμαστε καταδικασμένοι να πλοηγούμε τις ταυτότητες και   πεποιθήσεις μας στο έλεος των πιο βασικών λειτουργιών του εγκεφάλου. Η ικανότητα να καλλιεργούμε και να διατηρούμε μια ειρηνική διαφωνία είναι  θετικό χαρακτηριστικό ενός πραγματικά δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Αλλά πριν αρχίσει η δημοκρατική πολιτική, πρέπει να είμαστε σε θέση να διακρίνουμε μεταξύ των απόψεων και  γεγονότων, των ψεύτικων ειδήσεων και της αντικειμενικής αλήθειας.


Από το προς έκδοση βιβλίο μου με τίτλο: ''Η διατροφή της λογικής΄΄

Φόρτωση υδατανθράκων απογειώστε τις επιδόσεις σας

Μια δίαιτα φόρτωσης  με υδατάνθρακες είναι μια στρατηγική για τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσής σας για αθλήματα αντοχής

Ο στόχος της φόρτωσης υδατανθράκων είναι να σας δώσει την ενέργεια που χρειάζεστε για να ολοκληρώσετε έναν αγώνα ή προπόνηση αντοχής με λιγότερη κούραση, βελτιώνοντας την αθλητική σας απόδοση.

Η φόρτωση των υδατανθράκων μπορεί να είναι πολύ επωφελής αν είστε αθλητής αντοχής - όπως δρομέας μαραθωνίου, κολυμβητής, ποδηλάτης ή και τα τρία . Πρόκειται για ένα είδος διατροφικής προετοιμασίας για ένα γεγονός που θα διαρκέσει τουλάχιστον 90 λεπτά. Συνήθως αρκεί να καταναλώσετε περίπου τις μισές θερμίδες σας από υδατάνθρακες.

Ο ρόλος των υδατανθράκων

Οι υδατάνθρακες, επίσης γνωστοί ως άμυλα και σάκχαρα, αποτελούν την κύρια πηγή ενέργειας του σώματός σας. Οι σύνθετοι υδατάνθρακες περιλαμβάνουν όσπρια, δημητριακά και αμυλούχα λαχανικά, όπως πατάτες, μπιζέλια και καλαμπόκι. Οι απλοί υδατάνθρακες εντοπίζονται κυρίως σε φρούτα και γάλα, καθώς και σε τρόφιμα που παρασκευάζονται με ζάχαρη, όπως καραμέλα και  γλυκά.

Φόρτωση υδατανθράκων

Η φόρτωση υδατανθράκων γίνεται την εβδομάδα πριν από μια δραστηριότητα υψηλής αντοχής. Μια έως τρεις ημέρες πριν από το συμβάν, αυξήστε την πρόσληψη υδατανθράκων σε περίπου 8 έως 12 γραμμάρια υδατανθράκων ανά κιλό σωματικού βάρους. Μειώστε τα τρόφιμα υψηλότερα σε λίπος για να αντισταθμίσετε τα επιπλέον τρόφιμα πλούσια σε υδατάνθρακες.

Επίσης  μειώστε την προπόνηση  σας για τρεις έως τέσσερις ημέρες πριν από την εκδήλωση. Ο συνδυασμός της κατανάλωσης περισσότερων υδατανθράκων και της φθίνουσας δραστηριότητας φαίνεται να αυξάνει τα αποθέματα μυϊκού γλυκογόνου.

Πόσοι υδατάνθρακες χρειάζεστε εξαρτάται από το στόχο των ολικών θερμίδων σας καθώς και από το άθλημα που κάνετε. Για τους περισσότερους αθλητές, 5 έως 7 γραμμάρια υδατανθράκων ανά κιλό σωματικού βάρους ημερησίως είναι κατάλληλα για γενική άθληση.  Οι αθλητές αντοχής μπορεί να χρειαστούν έως και 12 γραμμάρια ανά χιλιόγραμμο σωματικού βάρους.

Η φόρτωση υδατανθράκων δεν είναι κατάλληλη για κάθε αθλητή αντοχής. Είναι καλή ιδέα να συμβουλευτείτε το γιατρό σας πριν ξεκινήσετε τη φόρτωση υδατανθράκων, ειδικά εάν έχετε διαβήτη. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να πειραματιστείτε με διαφορετικές ποσότητες υδατανθράκων για να βρείτε αυτό που σας ταιριάζει καλύτερα.

Μια δίαιτα με φόρτωση υδατανθράκων μπορεί να προκαλέσει κάποια δυσφορία ή παρενέργειες, όπως:

Πεπτική δυσφορία. Ίσως χρειαστεί να αποφύγετε ή να περιορίσετε κάποια τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε ίνες μια ή δύο ημέρες πριν από την εκδήλωση. Τα φασόλια, τα πίτυρα και το μπρόκολο μπορεί να προκαλέσουν αέρια κράμπες, φούσκωμα και υδαρώδη κόπρανα.

Αλλαγές στο σάκχαρο του αίματος. Η φόρτωση υδατανθράκων μπορεί να επηρεάσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα σας. Εάν έχετε διαβήτη, παρακολουθήστε το σάκχαρο στο αίμα σας κατά τη διάρκεια της άσκησης, για να δείτε τι λειτουργεί καλύτερα για σας. Μιλήστε με τον διατροφολόγο  ή τον γιατρό σας για να βεβαιωθείτε ότι το σχέδιο γευμάτων σας είναι ασφαλές για εσάς.

Πηγή: Mayo Clinic

Επινεφρίνη και Άσκηση

Κατά τη διάρκεια περιόδων έντονου στρες, όπως η προετοιμασία για να τρέξετε σε μια κούρσα, ο εγκέφαλος σηματοδοτεί τα επινεφρίδια να παράγουν επινεφρίνη ή "αδρεναλίνη". Η επινεφρίνη αυξάνει τον ρυθμό με τον οποίο χτυπά η καρδιά. Η αυξημένη καρδιακή παροχή παρέχει περισσότερο οξυγόνο στους μύες, τοποθετώντας το σώμα σε αυξημένη εγρήγορση . Ως μακροπρόθεσμη απάντηση στο άγχος, η κορτιζόλη εκκρίνεται από τα επινεφρίδια, προάγοντας την απελευθέρωση ενέργειας

Ένα πολύ όμορφο βίντεο αναπαριστά τον μηχανισμό παραγωγής επινεφρίνης

https://www.youtube.com/watch?v=TTZyLiSuB3I



Πηγή : U.S. National Library of Medicine

Τα 6 βήματα αξιολόγησης ενός ιατρικού site

Το Διαδίκτυο μας παρέχει άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες για την υγεία. Αλλά πρέπει να είμαστε σε θέση να διακρίνουμε τις αξιόπιστες τοποθεσίες από τις αναξιόπιστες ειδικά για θέματα διατροφής και υγείας.Υπάρχει μια μέθοδος 6 βημάτων παρακάτω ώστε να μπορεί να το κάνει ο καθένας μόνος του.

https://medlineplus.gov/…/EvaluatingInternetHealthInformati…

Θηλασμός και καφεΐνη

Η κατανάλωση καφέ της μητέρας κατά την περίοδο θηλασμού επηρεάζει την υγεία του βρέφους?

Λαμβάνει τελικά το μωρό μου καφεΐνη;

Ίσως να αναρωτιέστε αν το πρωινό σας φλιτζάνι καφέ ή τσάι μπορεί να επηρεάσει το μωρό σας. Τα νέα είναι καλά: τα μωρά που θηλάζουν γενικά δεν υποφέρουν από ασθένειες από τη μέτρια κατανάλωση καφεΐνης της μητέρας.

Εντούτοις, λάβετε υπόψη σας τα εξής:

Τα μωρά που είναι πιθανότερο να επηρεάζονται από την καφεΐνη είναι αυτά των κάτω των 6 μηνών ή έχουν άλλα προβλήματα υγείας (Hale 2017).

Τι συμπτώματα περιλαμβάνει σε ένα μωρό η επίδραση της καφεΐνης;

Ένα μωρό που εμφανίζει σημάδια πρόσληψης καφεΐνης μπορεί να είναι ασυνήθιστα ευερέθιστο, ανήσυχο ή άγρυπνο. Μπορεί επίσης να παρουσιάζει δυσκολίες κατά τον ύπνο (Mohrbacher 2010).

βιβλιογραφία:

Hale, T. W. (2017). Medications & mothers milk. New York, NY: Springer Publishing Company.

Mohrbacher, N. (2010). Breastfeeding answers made simple: a pocket guide for helping mothers. Amarillo, TX: Hale Publishing.

Ροδιά ο ευλογημένος καρπός

Ο Οδυσσέας Ελύτης στο πολύ όμορφο ποίημα του ‘Η τρελή Ροδιά’  αναρωτιέται κλείνοντας ‘Πέστε μου, αυτή που ανοίγει τα φτερά στο στήθος των πραγμάτων στο στήθος των βαθιών ονείρων μας, είναι η τρελή ροδιά;’ Θέλοντας με αυτό τον τρόπο να υπερτονίσει τα αισθήματα αισιοδοξίας καθώς και τις εικόνες της ελληνικής φύσης, που μέσα στη φαντασία του ποιητή συμπλέκονται με τη μόνιμη εικόνα μιας τρελής ροδιάς.

Αποδεσμευόμενοι λοιπόν από την ποιητική αδεία της τρελής ροδιάς και οδεύοντας προς την σημειολογία αυτού του καταπληκτικού καρπού, μπορούμε να διανύσουμε μεγάλη απόσταση με δεκάδες στάσεις ιστορικού, μεταφυσικού, λογοτεχνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Η ροδιά αποτελεί κατά κύριο λόγο καρπό της αφθονίας, της γονιμότητας, της καλοτυχίας, του πλούτου αλλά και των νεκρών ή του θανάτου. Η ονομασία του δέντρου καθώς και του καρπού έχει αφετηρία  τη Ρέα, την κόρη του Ουρανού και της Γαίας που γέννησε  τον Δία και άλλους ολύμπιους θεούς. Από την Περσεφόνη και τους έξη σπόρους ροδίου που έφαγε ώστε να επιστρέφει κάθε έξη μήνες στον Άδη, μέχρι τα Ελευσίνια μυστήρια και την Χριστιανική παράδοση ο κοινός παρονομαστής είναι οι αναφορές και η υψηλή συμβολική αξία της ροδιάς.

Γιατί όμως το ρόδι αποτελεί ένα τόσο ισχυρό και διαχρονικό σύμβολο? Έχει να κάνει με την απλή τοπική συμβατότητα ενός  γηγενούς δέντρου ή υπάρχουν βαθύτερες και ευεργετικές ιδιότητες που εσωκλείουν αυτοί οι νοστιμότατοι ρόζ-κόκκινοι σπόροι?

Το δέντρο

Ας ξεκινήσουμε με κάποια βασικά  χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η ροδιά είναι φυτό του γένους πουνική, καλλιεργείται κυρίως για τους καρπούς της, από τους οποίους παρασκευάζονται δροσιστικά ποτά και σιρόπια (γρεναδίνη) ενώ καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο και ευδοκιμεί σε θερμές περιοχές φτάνοντας μέχρι και τα 5 μέτρα ύψος.

Θρεπτική Αξία

Αναφορικά με το θρεπτικό κομμάτι, οι καρποί της παρουσιάζουν σημαντικές  ποσότητες σε μια σειρά από βιταμίνες, φυτοχημικά και διάφορες άλλες ευεργετικές ουσίες. Συγκεκριμένα ενός μεσαίου μεγέθους ρόδι δίνει περίπου ¾ του φλιτζανιού σπόρους παρέχοντας γύρω στις 100 θερμίδες. Επιπλέον το ρόδι καλύπτει σχεδόν το 50% των ημερήσιων αναγκών μας σε βιταμίνη C, ενώ την ίδια στιγμή είναι πολύ πλούσιο σε Κάλιο, βιταμίνες Φώσφορο και φυλλικό οξύ. Επιπλέον το ρόδι είναι πλούσιο σε φυτικές ίνες, με αποτέλεσμα να βοηθά στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας και την απώλεια βάρους.

Το ρόδι στην ιατρική

Μελέτες έχουν δείξει ότι τα ρόδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυσική θεραπεία λόγω της ικανότητάς τους έναντι ευρέος φάσματος παθογόνων παραγόντων. Περίπου κάθε μέρος του ροδιού, συμπεριλαμβανομένων των χυμών του φλοιού και λουλουδιών  έχει δοκιμαστεί για αντιμικροβιακές δράσεις. Παρουσιάζει ένα μεγάλο εύρος ιδιοτήτων και τελικώς έχει  επιδείξει αντιμικροβιακές λειτουργίες. Φαίνεται  ότι το ελαγικό οξύ καθώς και οι υδρολυόμενες τανίνες, όπως η πανικαλιγίνη, έχουν τις περισσότερες δράσεις [1] . Επίσης η χρήση του χυμού, του φλοιού και του ελαίου ροδιού έχει δείξει να έχει μια ευρεία ποικιλία κλινικής χρήσης για την πρόληψη και θεραπεία ορισμένων μορφών καρκίνου, καθώς και άλλων ασθενειών που συνοδεύονται με χρόνια φλεγμονή [2]. Τα αποτελέσματα πολυάριθμων μελετών δείχνουν ότι το ρόδι περιέχει  αντιοξειδωτικά, αντικαρκινικά και αντιφλεγμονώδη συστατικά, τα οποία είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη και θεραπεία του καρκίνου καθώς και άλλων χρόνιων  λοιμώξεων [3].

Ρόδι και  μνήμη

Μέχρι σήμερα ήταν ευρέως διαδεδομένη η μεγάλη αξία των ω3 λιπαρών οξέων ως προς τις γνωστικές λειτουργίες. Ακόμα όμως και σε αυτό το πεδίο οι επιδράσεις της ροδιάς είναι αξιοθαύμαστες. Συγκεκριμένα διεξήχθη μελέτη  σε ανθρώπους που είχαν πρόβλημα με τη μνήμη τους λαμβάνοντας καθημερινά  χυμό ροδιού. Μετά από μια ορισμένη χρονική περίοδο, παρατηρήθηκε μεγάλη βελτίωση στη λεκτική και οπτική μνήμη τους [5]. Στην πραγματικότητα, ένα άλλο πείραμα που έγινε σε ποντίκια δείχνει ότι η κατανάλωση ροδιού μπορεί επίσης να αποτρέψει την νόσο Alzheimer [6].

Ρόδι ομορφιά και αντιγήρανση

Αν πιστεύατε ότι τα ευεργετικά αποτελέσματα της ροδιάς σταματάνε εδώ μάλλον πλανάστε.   Σε μια μελέτη που διερεύνησε τις αντιγηραντικές επιδράσεις της συμπυκνωμένης σκόνης του χυμού ροδιού (PCP) σε ποντικούς χωρίς τρίχες μετά από 15 εβδομάδες έκθεσης σε ακτινοβολία UVB, φάνηκε   ότι πράγματι το PCP έχει  προστατευτικά αποτελέσματα έναντι της φωτογήρανσης που προκαλείται από την  UVB ακτινοβολία [4]. Και σαν να μην έφτανε αυτό, σε μια πρόσφατη μελέτη του 2017 φάνηκε η θετική τοπική δράση του ελαίου ροδιάς σχετικά με την προστασία του δέρματος έναντι του καρκίνου. 

Τέλος  στο κομμάτι της αντιγήρανσης αποτελεί  αποδεδειγμένα ένα  ισχυρό αντιοξειδωτικό. Συγκεκριμένα ο καρπός του πλούσιος σε φλαβονοειδή, ανθοκυανίνες, αλκαλοειδή  και άλλα συστατικά  έχει αντιαθηρογενετικές, αντιϋπερτασικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Επιπλέον, βελτιώνει την επούλωση πληγών και είναι αποτελεσματικό για ένα υγιές  αναπαραγωγικό σύστημα.

Μα για μια στιγμή, στην αρχή του κειμένου μέσα στα πολλά στοιχεία αναφέρθηκε ότι στην αρχαία Ελλάδα το θεωρούσαν  σύμβολο γονιμότητας. Μήπως τελικά η επιστήμη έρχεται απλά να τεκμηριώσει αυτό που είδη ο θυμόσοφος λαός εμπειρικά γνωρίζει ήδη? Στις μέρες μας δεν ξέρω αν μπορώ να χαρακτηρίσω την Ροδιά τρελή όπως ο Ελύτης, σίγουρα όμως μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι αν έγραφε σήμερα ξανά το ποίημα θα το ονόμαζε ‘Ευλογημένη Ροδιά’.

Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό The Body Τεύχος Δεκεμβρίου 2019, σελίδα 74

Βιβλιογραφία

1.     The pomegranate: effects on bacteria and viruses that influence human health. Howell AB, D'Souza DH Evid Based Complement Alternat Med. 2013; 2013():606212. [PubMed] [Ref list]

2.     Review Punica granatum (pomegranate) and its potential for prevention and treatment of inflammation and cancer. Lansky EP, Newman RA J Ethnopharmacol. 2007 Jan 19; 109(2):177-206. [PubMed] [Ref list]

3.     Review Pomegranate peel and fruit extracts: a review of potential anti-inflammatory and anti-infective effects. Ismail T, Sestili P, Akhtar S J Ethnopharmacol. 2012 Sep 28; 143(2):397-405. [PubMed] [Ref list]

4.     Kang SJ, Choi BR, Kim SH, et al. Beneficial effects of dried pomegranate juice concentrated powder on ultraviolet B-induced skin photoaging in hairless mice. Exp Ther Med. 2017;14(2):1023–1036. doi:10.3892/etm.2017.4626

5.     Pomegranate juice augments memory and FMRI activity in middle-aged and older adults with mild memory complaints. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:946298. doi: 10.1155/2013/946298. Epub 2013 Jul 22

6.     Potential benefits of phytochemicals against Alzheimer's disease. Wightman EL.Proc Nutr Soc. 2017 May; 76(2):106-112. Epub 2017 Feb 1.

Α Παγκόσμιος Πόλεμος-Η διατροφή στα χαρακώματα

Ο Α παγκόσμιος πόλεμος για πολλούς λόγους αποτελεί μια περίοδο ορόσημο για τον σύγχρονο πολιτισμό. Οι εκατοντάδες ιστορικές, επιστημονικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις  αποτελούν μέχρι και σήμερα ένα πολύ ενδιαφέρον πεδίο έρευνας και συζητήσεων.        Στις 28 Ιουνίου 1914 δολοφονήθηκε στο Σαράγεβο της Βοσνίας (επαρχία της Αυστροουγγαρίας) ο αρχιδούκας διάδοχος της Αυστρίας Φερδινάνδος και η σύζυγός του, Σοφία φον Τσότεκ, από το νεαρό σπουδαστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, οπαδό της πανσλαβικής κίνησης, αυτή η αφορμή έμελε να είναι η απαρχή μια σφοδρότατης ενδοευρωπαϊκής σύγκρουσης με παγκόσμιες προεκτάσεις.

Όμως  ένα πολύ  μικρό μέρος της έρευνας έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα σχετικά με την διατροφή των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης. Γενικά σε μια εμπόλεμη κατάσταση το κομμάτι της διατροφής αποτελεί ένα θέμα ταμπού, ξεχνώντας ότι οι μαχόμενοι παραμένουν   καθόλα τα άλλα άνθρωποι με όλες τις ανάγκες και μάλιστα αυξημένες. Ερωτήματα όπως τι τρώνε οι στρατιώτες, τι διατροφικές ανάγκες έχουν, πώς φτάνουν τα τρόφιμα στο πεδίο μάχης, πως συντηρούνται απασχόλησαν τους διατροφολόγους της εποχής χωρίς βέβαια να έχουν πάντα αξιόπιστες και εφαρμόσιμες λύσεις. Παρακάτω παραθέτω ορισμένες ενδιαφέρουσες πληροφορίες και μαρτυρίες σχετικά με την διατροφή στις εμπόλεμες ζώνες. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι η ποικιλία των πληροφοριών κάτι που ίσως συνάδει με την πάγια πολεμική τακτική της προπαγάνδας και παραπληροφόρησης.

Η διατροφή στο πεδίο των μαχών κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο  υπήρξε ένα σημαντικό ζήτημα καθώς σε αρκετές περιπτώσεις  του παρελθόντος  οι στρατιώτες λιμοκτονούσαν  και τα πράγματα από όσο φαίνεται  δεν ήταν διαφορετικά κατά τη διάρκεια του Α 'Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Αμερικανός διατροφολόγος  John R. Murlin το 1918 έκανε προσπάθειες έτσι ώστε να εφαρμόσει ένα διατροφικό πρότυπο στον όψιμο συμμετέχοντα αμερικάνικο στρατό. Συγκεκριμένα φαίνεται να   ρώτησε ‘’ ποια είναι η πιο επιθυμητή κατάσταση σε  σωματικό και πνευματικό επίπεδο για τον στρατό μας;"  Η απάντηση ήταν « μυϊκοί άντρες» με ένα «αγωνιστικό πνεύμα»  και αυτό βέβαια μεταφραζόταν διατροφικά σε άφθονο και  καλής ποιότητας  φαγητό.

Η καλή Άποψη

Με τον Α 'Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφει ο Murlin η αναδυόμενη επιστήμη των θρεπτικών συστατικών έγινε προτεραιότητα στον στρατό. Μια νεοσυσταθείσα Διεύθυνση Τροφίμων  απασχολούσε 65 αξιωματικούς και 50 στρατευμένους άνδρες για να επιθεωρήσουν τα τρόφιμα των στρατόπεδων σχετικά με την  θρεπτική τους αξία, να βελτιώσουν το τρόπο μαγειρέματος , την εξυπηρέτηση καθώς  και να μειώσουν τα απόβλητα. Μια τυπική μέρα  μπορεί να περιελάμβανε

·         Πρωινό από βρώμη, χοιρινό λουκάνικο, τηγανητές πατάτες, ψωμί με βούτυρο και καφέ.

·         Μεσημεριανό γεύμα από ψητό βόειο κρέας, ψητές πατάτες, ψωμί και βούτυρο, πουτίγκα καλαμποκιού και καφέ

·         Δείπνο με  στιφάδο βοείου κρέατος με  καλαμπόκι,  σιρόπι καλαμποκιού, δαμάσκηνα και τέλος  τσάι

Επίσης ένα πιο εκστρατευτικό μενού περιελάμβανε  πίτα μπιζελιού με καρυκεύματα,  κοτόπουλου στη γάστρα, συμπιεσμένα δισκία σούπας και  σκληρή γαλέτα.

 Αν και ο Murlin  με τους συναδέλφους του έμαθαν ότι οι άνδρες στα αμερικανικά στρατόπεδα εκπαίδευσης καταναλώνουν μεταξύ 2300 και 3.428 θερμίδες την ημέρα, διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχε αρκετή συνέπεια στον συγκεκριμένο τομέα. Αυτό διότι  οι στρατιώτες συμπλήρωναν τη διατροφή τους με μέσο όρο 500 πρόσθετες  θερμίδες ανά ημέρα, με τη μορφή γλυκών, κέικ και πίτας.

Το κρέας ήταν ένα σημαντικό πρόβλημα για το στρατό, ιδιαίτερα λόγω των δυνατοτήτων αλλοίωσης και του υψηλού κόστους μεταφοράς. Οι Αμερικανοί προσέφεραν περισσότερο κρέας στο στρατό από τους συμμάχους τους και αυτό γιατί ήταν γνωστό ότι μια διατροφή υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες ήταν απαραίτητη ώστε να έχουν ρώμη. "Σίγουρα θέλουμε ο αμερικανός στρατιώτης να έχει πολλή" γροθιά "στην πάλη του" ανέφεραν χαρακτηριστικά οι αμερικανοί.

Η Άλλη πλευρά

Ο βρετανικός στρατός, σύμφωνα με  συμβουλές των διαιτολόγων  χρειάζονταν 3.574 θερμίδες την ημέρα ανά στρατιώτη (μερικές πηγές λένε 4.600 θερμίδες την ημέρα)

Ενώ Ο Will R. Bird στο βιβλίο του "Τα φαντάσματα έχουν ζεστά χέρια" (CEF Books, Ιούλιος 1997) περιγράφει τα γεύματα στη βασική αποθήκη κοντά στη Χάβρη όχι με τόσο κολακευτικά λόγια  . Αναφέρει χαρακτηριστικά

"Τρείς  άπλυτοι  χαρακτήρες έσπασαν φραντζόλες ψωμιού και έριξαν ένα κομμάτι σε κάθε άνθρωπο, το μέγεθος του κομματιού μας ανάλογο με την τύχη μας. Ένα άλλο ζευγάρι έριξε στον καθένα μια κονσέρβα και  λιπαρό τσάι’’

Στα χαρακώματα είχε αναπτυχτεί και μια μορφή χιούμορ σχετικά με το φαγητό, όπως το παλιό αστείο για τον στρατιώτη που έσωσε ολόκληρο το σύνταγμα του με ένα χέρι  πυροβολόντας  τον μάγειρα.

Ο βρετανικός στρατός εκπαίδευσε 92.627 μάγειρες για να γευματίζει τους στρατιώτες του. Ενδιαφέρον είναι ότι μερικές φορές τα γερμανικά στρατεύματα λάμβαναν γεύματα που μεταφερόντουσαν  στην πρώτη γραμμή από σκύλους που φορούσαν μια σακούλα που περιείχε κουβάδες. Σύμφωνα με το Imperial War Museum «Μέχρι το 1918, οι Βρετανοί έστελναν πάνω από 30 εκατομμύρια κιλά κρέατος στο δυτικό Μέτωπο κάθε μήνα.

Maconochie ο δολοφόνος

Μια μερίδα που παρείχετο συνήθως ήταν το Maconochie, το οποίο ήταν ένα στιφάδο κονσέρβα. Πήρε το όνομά της από την εταιρεία της Σκωτίας που την παρήγαγε. Ήταν ένα μείγμα καρότων σε φέτες, πατάτες, γογγύλια και κρέας που κολύμπαγε σε ένα υγρό.

Οι Οδηγίες στην συσκευασία ανέφεραν ότι θα μπορούσε να καταναλωθεί ζεστό ή κρύο, αλλά οι εγκαταστάσεις θέρμανσης ήταν σπάνιες στις μπροστινές γραμμές. Έτσι, ως επί το πλείστον, τρωγόταν κρύο. Οι δυστυχής στρατιώτες  έπρεπε να σκάψουν μέσα από το παγωμένο κομμάτι λίπους   στην κορυφή για να φτάσουν στα ελάχιστα αναγνωρίσιμα λαχανικά και το μυστήριο κρέας που  είχε εδραιωθεί στον πάτο.

Ένας καταναλωτής περιέγραψε το κρύο Maconochie ως "κατώτερο των σκουπιδιών". Ένας άλλος δήλωσε ότι « κρύο ήταν ανθρώπινος-δολοφόνος».

Χαρακώματα η μαρτυρία

Η πραγματικότητα του φαγητού των χαρακωμάτων περιγράφεται με γλαφυρότητα  από έναν στρατιώτη που ονομάζεται Richard Beasley ο οποίος έδωσε μια συνέντευξη για τις εμπειρίες του Μεγάλου Πολέμου το 1993: «Όλοι εμείς ζούσαμε με μπισκότα τσαγιού και σκύλου. Εάν καταναλώναμε κρέας μία φορά την εβδομάδα ήμασταν τυχεροί, αλλά φανταστείτε να προσπαθείτε να φάτε σε μια τάφρο γεμάτη νερό με τη μυρωδιά των νεκρών σωμάτων γύρω  σου "

Κλείνοντας αντί επιλόγου , πέρα από το διατροφολογικό κομμάτι δεν μπορώ παρά να αναφερθώ στο αντιπολεμικό μήνυμα που πρέπει με κάθε ευκαιρία να επαναλαμβάνουμε. Ο Όττο Φον Μπίσμαρκ είχε πει  ''Όποιος έχει δει τα μάτια ενός στρατιώτη ετοιμοθάνατου στο πεδίο της μάχης, θα το καλοσκεφτεί πριν ξεκινήσει έναν πόλεμο.'' Ας μείνουμε στην ιστορική υφή  του θέματος και ας ευχηθούμε να λιγοστέβουν και αν είναι εφικτό να εξαφανιστούν  οι διανεμόμενες μερίδες φαγητού σε εμπόλεμες ζώνες.     

Βιβλιογραφία:

1.   

1. “War Culture – Trench Food.” Military History Monthly, October 12, 2012.
2. “Trench Food.” Spartacus Educational, undated.
3. “Soldiers Food in the Trenches.” History Learning Site, undated.
4. “It Made You Think of Home: The Haunting Journal of Deward Barnes, Canadian Expeditionary Force, 1916-1919.” Dundurn, 2004.
5. “Beef Tea, Potato Pie and Duff Pudding: How to Eat like a WW1 Tommy.” Jasper Copping, The Telegraph, May 19, 2013.
6. “Surprising Health Findings about Canadian Soldiers during WWI.” Laurier Centre for Military Strategic and Disarmament Studies, February 27, 2013.
7.  John R. Murlin Science, New Series, Vol. 47, No. 1221 (May 24, 1918), pp. 495-508 American Association for the Advancement of Science

1.