Η Πνευματικότητα στη Διατροφή

Πριν ξεκινήσω να καταπιαστώ με το θέμα της πνευματικότητας στη διατροφή αντιμετώπισα ένα μεγάλο και συμπαγές ερώτημα που αναζητούσε απάντηση. Συγκεκριμένα κάποια εγκεφαλικά  κύτταρα φώναζαν  πως αναζητάς στοιχειά και δεδομένα για τη πνευματικότητα στη διατροφή, όταν το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη υποσιτίζεται και δεν έχει στοιχειώδη δικαιωματική πρόσβαση σε βασικά τρόφιμα; Η απάντηση ομολογώ δεν είναι  εύκολη σε ένα τόσο φωναχτό και ξεχειλίζων πρόβλημα. Ωστόσο σύντομα κατανόησα ότι μια τέτοια συζήτηση για να γίνει σοβαρά θέτει ως προαπαιτούμενο την πνευματικότητα, διότι αν αφεθούμε στην δαρβινιστική, σπεσιστική θεώρηση του ισχυρού επιζώντα παύει αυτομάτως να λειτουργεί κάθε ανθρωπιστικό φίλτρο.

Σε ένα απόσπασμα από το Βίβλο consuming passions : the anthropology of eating , οι συγγραφείς Peter Farb και George Armelagos λένε, ". Τα Τρόφιμα σε μεγάλο βαθμό είναι αυτό που κρατά μια κοινωνία, και το φαγητό είναι στενά συνδεδεμένο με βαθιές πνευματικές εμπειρίες" Οι περισσότερες θρησκείες και πνευματικά μονοπάτια σε όλη την ιστορία έχουν κάποιο είδος τελετουργίας ή κανόνα που σχετίζεται  με τα τρόφιμα και το φαγητό. Η νηστεία είναι μια από αυτές τις πρακτικές σε  πολλές πνευματικές παραδόσεις, η πράξη  αποχής από τα τρόφιμα θεωρείται ότι αυξάνει την πνευματική συνειδητοποίηση ενώ αν επιτευχθεί η απαραίτητη πειθαρχία ώστε να αντισταθεί σε πειρασμούς της σάρκας, καθαρίζει το σώμα και εξιλεώνει τις κακές πράξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί Ο ορθόδοξος Χριστιανισμός όπου υπάρχουν αρκετές νηστείες που απαγορεύουν την κατάλυση κάποιων τροφών σε ορισμένες περιόδους του χρόνου (για παράδειγμα Σαρακοστή). Η νηστεία στη χριστιανική παράδοση προέκυψε από το παράδειγμα του Χριστού ,όταν μετά τη βάπτισή του στον Ιορδάνη ποταμό, παρέμεινε νηστεύοντας επί σαράντα ημέρες στην έρημο. Με το παράδειγμά του, ο Ιησούς έδωσε τη  νηστεία ως μία σωματική και πνευματική άσκηση, η οποία δυναμώνει την θέληση του ανθρώπου και ταυτόχρονα δείχνει την αγάπη του προς τον δημιουργό. Γενικά στα Αγιορείτικα μοναστήρια κρατιέται σε πολύ μεγάλο ποσοστό η μη κρεατοφαγία ενώ χαρακτηριστικά το πνεύμα αυτής της επιλογής περιγράφεται γλαφυρά από το άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο με τη ρήση «Οφείλουμε να δείξουμε στα ζώα μεγάλη καλοσύνη και ευγένεια για πολλούς λόγους. Αλλά πάνω απ’ όλα επειδή έχουμε την ίδια καταγωγή» θέτοντας τη νηστεία πέραν της άσκησης και ως μια πράξη αγάπης και σεβασμού προς άλλα όντα.

Επίσης  όπως συμβαίνει με πολλές μεγάλες θρησκείες η βουδιστική φιλοσοφία συνεπάγεται ορισμένους κανόνες που άπτονται της διατροφικής συμπεριφοράς  . Οι νόμοι που αφορούν τη διατροφή στηρίζονται  στους Πέντε Κανόνες, που αποτελούν το βουδιστικό πυρήνα και τις κατευθυντήριες γραμμές για τη ζωή, ενώ ο απώτερος στόχος είναι : η εξάλειψη του πόνου, περιορίζοντας τη  προσκόλληση σε κοσμικά πράγματα. Παρά το γεγονός ότι οι διατροφικοί νόμοι  εφαρμόζονται  πιο αυστηρά από βουδιστές μοναχούς και μοναχές, ακόμη και εκείνοι που ζουν σε μοναστήρια μπορούν να προσαρμοστούν σε συγκεκριμένες πρακτικές της διατροφής τους ανάλογα με τις συνθήκες, όπως τη διαθεσιμότητα της τροφής και την προσωπική ανάγκη.

Το πρώτο βουδιστικό δίδαγμα, είναι η αποφυγή του να  βλάψεις κάθε έμβιο ον, που σημαίνει ότι πολλοί Βουδιστές θεωρούν τη θανάτωση των ζώων προοριζόμενη για τροφή ως λάθος. Το αποτέλεσμα είναι πολλοί Βουδιστές να στρέφονται  προς τη χορτοφαγία. Σε μερικούς βουδιστικούς πληθυσμούς ωστόσο υπάρχει τέτοια εξάρτηση από το ψάρι και το κρέας με αποτέλεσμα να γίνεται μια περίτεχνη παρερμηνεία του νοήματος πίσω από το πρώτο δίδαγμα.

Ο Ταοϊσμός διερευνά πώς να ζεις μια χαρούμενη και  μεγάλης διάρκειας ζωή. Η Διατροφή επηρεάζει άμεσα τη μακροζωία και την υγεία ενός ατόμου, Ως αποτέλεσμα οι Ταοϊστές αντιμετωπίζουν τη δίαιτα με πολύ σοβαρό τρόπο λέγοντας χαρακτηριστικά ´Είμαστε μετά από όλα αυτά που τρώμε´. Μια άλλη κινεζική Ταοϊστική παροιμία αναφέρει 

´Αυτός που παίρνει το φάρμακο και παραμελεί τη διατροφή εξαφανίζει την ικανότητα του ιατρού Ωστόσο, το είδος της διατροφής που θα ακολουθήσει ένας Ταοϊστής   εξαρτάται από πολλούς παράγοντες . Σε γενικές γραμμές σε ένα υψηλότερο επίπεδο Ταοϊστικής λογικής  η γραμμή είναι :Μεγαλώνοντας , σιγά-σιγά να μάθουν να τρώνε λιγότερο και να αποφεύγουν τα επεξεργασμένα τρόφιμα. Καθώς γερνά ο ταοϊστής η διατροφή κυριολεκτικά γίνεται μέρος της πνευματικής πρακτικής. Σε αυτό το σημείο προκύπτει και μια σημαντική διαφορά του ταοϊσμού απ´ το χριστιανισμό και το βουδισμό εφόσον κεντρικός πυρήνας της χορτοφαγίας δεν είναι ο σεβασμός στη ζωή του προς σφαγή πλάσματος αλλά η αποφυγή του κρέατος για προσωπική τελείωση και βελτιστοποίηση υγείας. 

Στον Ιουδαϊσμό το kashrut είναι το σύνολο των νόμων που ορίζουν τις κατάλληλες τροφές (στα αγγλικά, αυτό λέγεται kosher), αλλά και επιπλέον ´άλλοι πνευματικοί κανόνες. Η Παραδοσιακή εβραϊκή διδασκαλία πιστεύει ότι το σώμα είναι ένα δώρο για το οποίο είμαστε υπεύθυνοι. Επίσης ένα πρώιμο βιβλίο των εβραϊκών διδασκαλιών γράφει, «Δεν είναι δυνατόν να κατανοήσεις  και να γίνεις σοφός στην Torah και mitzvot  όταν είσαι πεινασμένος ή ασθενής »

Οι  μουσουλμάνοι τρώνε μόνο τροφές που επιτρέπονται (halal) και για να αποφευχθούν τα απαγορευμένα τρόφιμα (haram) που αναφέρονται στο Κοράνι, οι μουσουλμάνοι καθοδηγούνται από έναν στίχο του Κορανίου που λέει «Φάτε τα καλά πράγματα που σας έχουν δοθεί  όχι όμως υπέρμετρα ", δηλαδή τρώτε και  απολαύσετε  όχι όμως σε περίσσεια. 

Βλέπουμε λοιπόν ότι στην εβραϊκή παράδοση η διατροφή και η κάλυψη της πείνας ως ανθρώπινη ανάγκη θεωρείται προαπαιτούμενο ώστε να κατακτήσεις τη Σοφία που είναι και ο απώτερος στόχος. Στην αντίπερα όχθη η μουσουλμανική παράδοση  θέτει ως ύψιστο αγαθό το μέτρο το οποίο πρέπει να τηρείται με ευλάβεια και στη διατροφή .

Μελετώντας Θρησκείες, πνευματικούς δασκάλους, μύστες και φιλοσοφικά ρεύματα μπορούμε να βρούμε επιμέρους πολλές διαφορές ως προς το διατροφικό πρότυπο που υποστηρίζουν, ωστόσο η βασική αρχή της χορτοφαγίας προς τη εκάστοτε {θέωση} ή επίτευξη της αυτογνωσίας φαίνεται ότι αποτελεί ένα κοινό παρονομαστή ο οποίος στις περισσότερες των περιπτώσεων τέμνει τη σοβαρότητα της πράξης μιας βίαιης αφαίρεσης ζωής. Στην πραγματικότητα όμως αυτό το αυστηρά χορτοφαγικό πρότυπο έρχεται σε αντιδιαστολή με βασικές αρχές φυσιολογίας του ανθρώπου δεδομένου ότι οι ζωική πρωτεΐνη αποτελεί βασικότατο και αναπόσπαστο στοιχείο μιας ισορροπημένης διατροφής.  Αν προσπαθήσουμε να δούμε αυτή την αντίθεση μέσα από μια εξελικτική λογική θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι και τόσο παράλογη εφόσον ο άνθρωπος ως θνητός απέχει μια τεράστια απόσταση από τον άνθρωπο πνευματικό ων σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Με βάση αυτή τη λογική ο αυτόβουλος κατ επιλογή πνευματικός άνθρωπος ίσως και να δικαιούται-υποχρεούται να απέχει από τις συνηθισμένες διατροφικές συνήθειες  που τον βαραίνουν ως γήινες αλυσίδες. Ίσως τελικά από αυτούς τους ανθρώπους και τα ενδεχομένως διατροφικά παραληρήματα τους κάτι να μπορούμε να διδαχθούμε σχετικά με το σεβασμό στη ζωή, το σεβασμό στο πλανήτη και τους πόρους καθώς και αρετές όπως υπομονή, αυτοσυγκράτηση και μέτρο. Άλλωστε ακόμα και για την λέξη αλήθεια έχει ειπωθεί ‘Η αλήθεια, όπως και το φως, τυφλώνει’ αλλά συνάμα και ‘Η αλήθεια είναι μια μικροαστική εμμονή’

Διαλέξτε και πάρτε.

1. Consuming Passions: The Anthropology of Eating , by Peter Farb and George Armelagos (Houghton Mifflin, 1980)

2. A Book of Life: Embracing Judaism As a Spiritual Practice, by Michael Strassfeld (Jewish Lights Publishing, 2006), page 74.

3. The Qur’an, translated by M.H. Shakir, (Tahrike Tarsile Qur’an, 1999), chapter 20, verse 81, page 205

1.      http://www.huffingtonpost.com/lisa-turner/mindful-eating-_b_1501287.html