Ο Μόλυβδος στη διατροφή μας

Παραφράζοντας τη γνωστή κινηματογραφική ταινία ‘Love and other drugs’ θα μπορούσε στο συγκεκριμένο άρθρο να δοθεί ο τίτλος ‘Food and other drugs’. Στην πραγματικότητα όμως τα διαφόρων τύπων δηλητήρια που απαντώνται στη φύση, μοιραία και υπό συγκεκριμένες συνθήκες περνούν σχετικά εύκολα σε διάφορα τρόφιμα.  

Αρχικά πρέπει να τονίσουμε μια βασικότατη αρχή της χημείας που ακόμα ηχεί στα αυτιά μου από τα φοιτητικά χρόνια, σχετικά με το τι ορίζεται ως δηλητήριο. Θα αποφύγω να περάσω σε πολύπλοκους ορισμούς τοξικολογίας και απλά θα αναφέρω ότι το δηλητήριο το κάνει η δόση. Θεωρητικά ακόμα και κατά γενική ομολογία ασφαλή και κοινά τρόφιμα ή συστατικά αυτών, μπορούν εν δυνάμη να είναι επικίνδυνα για την υγεία του καταναλωτή. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι ακόμα και η  κατανάλωση νερού σε ακραίες ποσότητες (5-6lt/day) μπορούν να είναι τοξικές για τον οργανισμό διαταράσσοντας κυρίως τις κυτταρικές συγκεντρώσεις μετάλλων όπως Κάλιο και Νάτριο. Ωστόσο είναι προφανές ότι επειδή στην καθημερινότητα ένας άνθρωπος καταναλώνει πολύ μικρότερες ποσότητες νερού ένας τέτοιος κίνδυνος είναι ανύπαρκτος.

Πάμε λοιπόν να ασχοληθούμε με άλλες συνυπάρχουσες με τα τρόφιμα ουσίες και συγκεκριμένα το Μόλυβδο που σε ελάχιστες ποσότητες μπορεί να είναι ιδιαίτερα βλαπτικός για τον ανθρώπινο οργανισμό και τις λειτουργίες του. Ως συνήθως τα νούμερα είναι αδυσώπητα και σύμφωνα με το βιβλίο του J. Gordon Millichap, MD, ομότιμου καθηγητή  παιδιατρικής και νευρολογίας, Δεκατέσσερα εκατομμύρια  παιδιά κάτω των επτά ετών στις HΠΑ είναι εκτεθειμένα στο μόλυβδο  που προέρχεται από το περιβάλλον . Δεκαεπτά τοις εκατό έχουν τέτοια επίπεδα μολύβδου στο αίμα που αρκεί για να προκαλέσει σοβαρά ελλείμματα στην ευφυΐα και διαταραχές της συμπεριφοράς που μπορεί να επιμένουν στην  εφηβεία και  ενηλικίωση. Και αν νιώσατε ελάχιστα ανασφαλείς με τα παραπάνω, είμαι σίγουρος ότι θα ενταθεί η ανασφάλεια σας κατάτι αν συνυπολογίσετε   ότι το όριο για το επίπεδο μολύβδου στο αίμα (BLL) που πίστευαν το 1960 ότι προκαλεί τοξικότητα στα παιδιά ήταν 60 μg / dL, η τιμή μειώθηκε στα 10 μg / dL, το 1991 και φτάσαμε  στο τέλος  το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών στις ΗΠΑ  να δηλώνει  ότι  πλέον δεν υπάρχει καθορισμένο  οποιοδήποτε επίπεδο μολύβδου στο αίμα που να είναι ασφαλές για τα παιδιά [4].

Πρωταθλητής στη μεταφορά Μολύβδου αποτελεί το νερό που είτε καταναλώνεται άμεσα , είτε χρησιμοποιείται ως μέσο επεξεργασίας και παρασκευής τροφίμων. Είναι κατανοητό ότι τα βρέφη παρουσιάζουν την μεγαλύτερη ευπάθεια στον μόλυβδο, με το αμέσως επόμενο γκρούπ να περιλαμβάνει τα νήπια που έχουν τη τάση να καταναλώνουν περίεργα-αφύσικα τρόφιμα όπως Chips και χρωματιστά παρασκευάσματα.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι Κεραμικά σκεύη με γάνωμα μόλυβδου , διάφοροι  βραστήρες και μεταλλικά κουτιά με  αρθρώσεις μολύβδου-συγκολλημένες  απελευθερώνουν  μόλυβδο ο οποίος μεταναστεύει στη τροφή και το νερό όταν  όξινα υγρά, όπως αποξηραμένα φρούτα και χυμοί αποθηκεύονται ή μαγειρεύονται σε αυτά. Εάν έχετε κληρονομήσει ή αποκτήσει προίκα από  Παλιές κούπες αγγειοπλαστικής και βραστήρες αντίκες, καλύτερα να παραμείνουν  ως  διακοσμητικά στην κουζίνα.

Καλό είναι να γνωρίζεται ότι έπειτα από δειγματοληψίες σε διάφορα τρόφιμα μετρήθηκε η Περιεκτικότητα σε μόλυβδο και φάνηκε ότι  ήταν υψηλότερη σε κονσέρβα ντομάτας με χαμηλότερα ποσά σε άλλα κονσερβοποιημένα τρόφιμα. Μεταξύ των γεωργικών προϊόντων  τα πιο επιβαρυμένα ήταν το  καλαμπόκι, το σιτάρι, η σόγια, και ντομάτες. Στις παιδικές τροφές η  δειγματοληψία κατέδειξε  υψηλότερη περιεκτικότητα σε μόλυβδο στο χυμό πορτοκαλιού, ακολουθούμενη από το χυμό μήλου. Τα  Λαχανικά καθώς  και τα  μείγματα κρέατος είχαν τη χαμηλότερη περιεκτικότητα σε μόλυβδο.

Μια λογική ερώτηση είναι πως προκύπτει ο μόλυβδος στα τρόφιμα, δηλαδή ,μέσω ποιών πηγών?

Η απάντηση είναι  ότι η Βιολογική πρόσληψη μολύβδου γίνεται αρχικά μέσω του  εδάφους, έπειτα  τα φυτά καταναλώνονται από τα ζώα και τον άνθρωπο. Επιπλέον μολυβδικά- αρσενικά   φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στην κηπουρική καθώς και η επεξεργασία και αποθήκευση τροφίμων στις κονσέρβες. Τέλος η  Τοποθεσία όπου τα λαχανικά  καλλιεργούνται σε σχέση με τις μεγάλες λεωφόρους καθορίζει το ποσοστό πρόσληψης μολύβδου από τα φυτά. Γενικά καλό θα ήταν  αποφεύγεται όσο αυτό  είναι εφικτό τη κατανάλωση λαχανικών και φρούτων που φύονται δίπλα σε μεγάλους αυτοκινητόδρομους, (ενημερώστε και τις γιαγιάδες  όταν μαζεύουν χόρτα).  

Επίσης μια ερώτηση αφορά αν υπάρχει κάποιου τύπου προστασία-αντίδοτο για την υπερβολική πρόσληψη Μολύβδου?

Η αλήθεια είναι   Πολλοί διατροφικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση του μολύβδου στη διατροφή. Ελλείψεις σε πρωτεΐνες, ασβέστιο, φώσφορο, βιταμίνη Ε, σίδηρο, ψευδάργυρο, σελήνιο [5]  μπορεί να αυξήσουν τη σοβαρότητα της τοξικότητας μολύβδου, ενώ μία δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνες, και ασκορβικό οξύ [βιταμίνη C] καθώς και  συμπληρώματα σιδήρου έχουν μια προστατευτική επίδραση. Σε μια μελέτη Review [2] βρέθηκε ότι ορισμένα βασικά μέταλλα και βιταμίνες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα επίσης άρθρο Review [3]  στο οποίο οι συγγραφείς καταλήγουν ότι σε γενικές γραμμές αυτό που θεωρούμε ως υγιεινή διατροφή αποτελεί και ασπίδα προστασίας έναντι της τοξέωσης από μόλυβδο, ενώ νηστεία και διαταραγμένα διατροφικά σχήματα προωθούν περεταίρω την καταστροφική επίδραση του μολύβδου.  

Τα Συμπληρώματα διατροφής είναι ελεύθερα Μολύβδου?

 Αν και σύμφωνα με τα παραπάνω η απάντηση είναι ιδιαίτερα εύκολη, να σας καταθέσω ένα επιπλέον στοιχείο Βάση του οποίου  σε συμπληρώματα διατροφής  ασβεστίου και άλλων μετάλλων έχουν ανιχνευθεί ποσότητες Μολύβδου και αυτό διότι    ορισμένα παρασκευάζονται από οστά  ηλικιωμένων αλόγων μολυσμένων με μόλυβδο.

Γενικά στις βιομηχανοποιημένη κοινωνία μας κάθε παιδί μπορεί να δηλητηριαστεί από μόλυβδο και  συνιστάται όλα τα παιδιά  να ελέγχονται. Παιδιά με υψηλά επίπεδα πρέπει να αντιμετωπίζονται γρήγορα με τη θεραπεία αποσιδήρωσης, όπου ένα χημικό χηλικό (φανταστείτε κάτι σαν τσιμπίδα κυριολεκτικά) εγκλωβίζει το μέταλλο και  αποβάλλονται μαζί. Οι επιζώντες  οξείας έκθεσης μπορεί να είναι διανοητικά καθυστερημένοι και  να υποφέρουν από επιληπτικές κρίσεις και παράλυση. Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση    είναι απαραίτητα για τη βελτίωση στην πρόγνωση  δηλητηρίασης από μόλυβδο,  μιας κοινής σε κίνδυνο πλέον κατάστασης  που ονομάζεται και  «σιωπηλή επιδημία».

Ολοκληρώνοντας πρέπει να τονίσουμε ότι ο Μόλυβδος αποτελεί ένα σιωπηλό κίνδυνο που ελλοχεύει κυρίως για τα νήπια-παιδιά καθώς η ύπαρξη του είναι αισθητή σε πολλές παραγωγικές διαδικασίες, ενώ αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό των καυσίμων και υλικών συσκευασίας. Οι επιδημιολογικές μελέτες αν και αποδεικνύουν ότι τα τελευταία χρόνια η έκθεση είναι χαμηλότερη, ωστόσο δεν έχει αποσαφηνιστεί αν υπάρχει ανεκτό όριο για τον οργανισμό. Μέχρι να απομακρυνθεί εντελώς η χρήση του από τη βιομηχανία και μέχρι να καθοριστεί κάποιο όριο ασφαλείας(αν γίνει ποτέ) καλό θα ήταν ιδιαίτερα για τα παιδιά να λαμβάνονται πρώτα από εμάς κάποια προληπτικά μέτρα που δεν διαφέρουν ιδιαίτερα  από τα γνωστά tips διατροφής. Αποφυγή όσο το δυνατόν ραφιναρισμένων-συσκευασμένων τροφίμων, στροφή σε βιολογικά λαχανικά και φρούτα (τουλάχιστον) καθώς και σε όσο το δυνατόν λιγότερα επεξεργασμένα τρόφιμα. Επίσης χρειάζεται μια προσοχή στα οικιακά σκεύη και ιδιαιτέρως αν είναι παλιά όπως τα κεραμικά αλλά και μη κατανάλωση τροφίμων που παράγονται κοντά σε μεγάλους δρόμους και αεροδρόμια.

Αν δεν έχετε τη δυνατότητα ή ακόμα και την όρεξη να ελέγχεται όλα τα παραπάνω, τότε φροντίστε τουλάχιστον  να καταναλώνεται αρκετά συχνά εσείς και τα παιδιά σας τρόφιμα πλούσια σε ψευδάργυρο, σίδηρο και βιταμίνη C.        

Βιβλιογραφία:

1.    http://americannutritionassociation.org/newsletter/environmental-poisons-our-food

2.    Ahamed M¹, Siddiqui MK, Environmental lead toxicity and nutritional factors, Clin Nutr. 2007 Aug;26(4):400-8. Epub 2007 May 17.

3.    Ros C¹, Mwanri L, Lead exposure, interactions and toxicity: food for thought, Asia Pac J Clin Nutr. 2003;12(4):388-95.

4.    Hassanien M.A., Elshahawy A.M. Environmental heavy metals and mental disorders of children in developing countries. In: Simeonov L.I., Kochubovski M.V., Simeonova B.G., editors. Environmental Heavy Metal Pollution and Effects on Child Mental Development: Risk Assessment and Prevention Strategies. 1st ed. Springer; Dordrecht, The Netherlands: 2010. p. 13.

5.    Reeves P.G., Chaney R.L. Marginal nutritional status of zinc, iron, and calcium increases cadmium retention in the duodenum and other organs of rats fed rice-based diets. Environ. Res. 2004;96:311–322. doi: 10.1016/j.envres.2004.02.013. [PubMed] [Cross Ref]